De kans dat Afrikaanse varkenspest (AVP) Nederland binnenkomt wordt momenteel als klein ingeschat. Alert zijn en bewust en verantwoord handelen door onder andere varkenshouders, jagers en burgers in het algemeen zijn daarbij van groot belang om de ziekte buiten Nederland te houden.
Afrikaanse varkenspest (AVP) is een virusziekte waar alleen wilde zwijnen en gehouden varkens gevoelig voor zijn. Er is tot 100% dodelijk verloop in een populatie. Zoals de naam al zegt, komt de ziekte oorspronkelijk uit Afrika, waar ze ook nog steeds aanwezig is. Duitsland maakt zich grote zorgen, zeker sinds de verspreiding van AVP naar Tsjechië en het gebied rond Warschau in Polen. Duitsland overweegt zelfs om 70% van de wilde zwijnen af te schieten. Ook Nederlandse varkenshouders maken zich zorgen en dringen via hun brancheorganisaties aan op doeltreffende en uniforme maatregelen in de Europese Unie. In januari 2018 zijn door de Tweede Kamer vragen gesteld over AVP aan het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Dit bericht geeft informatie over de verspreiding in Europa, de Nederlandse situatie en geeft tips en aanbevelingen aan diverse partijen.
Huidige situatie Afrikaanse Varkenspest
In 2007 is AVP vanuit Afrika in Georgië terechtgekomen. Van daaruit heeft de ziekte zich verder verspreid naar onder andere Rusland, en bereikte deze in 2014 de Europese Unie. Zie de pagina over Afrikaanse varkenspest in Europa voor meer details tot eind 2016.
Via vermoedelijk Wit-Rusland is de ziekte in de Baltische staten en het oosten van Polen terechtgekomen. In 2017 is deze waarschijnlijk via Oekraïne Roemenië binnengekomen. Ook heeft de ziekte in 2017 een sprong gemaakt naar wilde zwijnen in het oosten van Tsjechië en het gebied rond Warschau in Polen.
Verspreiding van de ziekte
Onderzoek naar de verspreiding van AVP in Oost-Europa wijst uit dat menselijk handelen een belangrijke rol speelt, zeker bij grote afstanden tussen twee uitbraken. Het virus kan zich direct van dier naar dier verspreiden. Ook kan het virus makkelijk in de voederketen terechtkomen via keuken- of slachtafval van besmette varkens of wilde zwijnen. Dat kan bijvoorbeeld vanuit restaurants of na ontweien van een geschoten wild zwijn. Ook het weggooien van (onvoldoende behandelde) producten van besmette dieren in de omgeving of open vuilnisbakken kunnen een belangrijke rol spelen bij de verspreiding. Denk bijvoorbeeld aan besmette salami of gedroogde worst. Verder kan er indirect verspreiding zijn via verontreinigde materialen. Teken (speciaal een zachte teek, Ornithodoros moubata, waarin het virus zich ook vermeerdert, die echter niet in Europa voorkomt) en mogelijk bijtende vliegen, kunnen in principe een rol spelen. Dit is echter in Oost-Europa zeer waarschijnlijk niet aan de orde. In verspreiding via voedsel en verontreinigde materialen speelt de mens een grote rol.
Kans op introductie in Nederland
De kans dat AVP Nederland bereikt is op dit moment klein. De kans dat de ziekte via directe verspreiding tussen wilde zwijnen Nederland binnenkomt is op dit moment zelfs verwaarloosbaar. Daarvoor is de afstand nog veel te groot. De kans dat AVP door menselijk handelen Nederland bereikt, hangt heel erg af van in hoeverre producten van besmette dieren of bijvoorbeeld geschoten zwijnen meegenomen worden naar Nederland en vervolgens bij gehouden varkens of wilde zwijnen terechtkomen. Dit kan bijvoorbeeld door het weggooien van (resten van) dergelijke producten, waaronder gedroogde worst, salami, of resten van een geschoten wild zwijn in de omgeving (open vuilnisbak of direct in de omgeving) of ze mee te nemen naar een varkensbedrijf. Het virus kan tot wel zes maanden, zo niet een jaar, overleven in aanwezigheid van eiwit, zoals in vlees, en in bevroren producten nog langer. Hierdoor zijn ook langer bewaarde producten nog een bron van infectie. Dit soort incidenten zijn niet te voorspellen. De kans is momenteel zeer laag te noemen, maar het kan helemaal niet gebeuren, over 20 jaar een keer, of al morgen…
Impact van Afrikaanse varkenspest
Introductie van Afrikaanse varkenspest in Nederland heeft direct een grote impact. Voorkomen is dus beter dan genezen. Er zal een grote impact zijn op het welzijn van de aangedane varkens. Daarnaast heeft het een grote psychosociale impact op de varkenshouders van wie bedrijven geruimd worden en andere betrokkenen. Bovendien zal er een grote economische impact zijn, onder andere door exportverboden (exportwaarde van de Nederlandse varkenssector ligt rond 5 miljard euro, waarvan een deel buiten Europa), verlies van (vitale) varkens en vervoersverboden. Daarom is het van groot belang om introductie van AVP in Nederland te voorkomen.
Voorkomen dat AVP naar Nederland komt
Ter preventie van indirecte besmetting van varkens via vervoersmiddelen moeten vrachtwagens die dieren vervoeren en uit besmette of risicolanden terugkomen, twee keer worden gereinigd en ontsmet. Lees hierover meer op de website van de Nederlandse Voedsel- en WarenAutoriteit (NVWA). Ook is het al jaren verboden om keukenafval (‘swill’) aan varkens te voeren.
Aan verschillende doelgroepen worden adviezen of aanbevelingen gegeven om insleep van AVP zoveel mogelijk te voorkomen (zie ook onderaan dit artikel een aantal aanbevelingen). Dierhouders kunnen zelf maatregelen nemen om AVP buiten de deur te houden. Ook onder andere burgers en jagers kunnen helpen insleep van AVP te voorkómen. Ook controleert de douane reizigers op het meenemen van risicovolle producten.
Nederland kan een uitbraak snel bestrijden
Mocht Afrikaanse varkenspest Nederland toch binnenkomen, dan is Nederland voorbereid om een uitbraak snel te bestrijden. Voor varkenshouders, natuurliefhebbers en jagers is het van groot belang om verdachte verschijnselen bij varkens of wilde zwijnen zo snel mogelijk te melden, om verspreiding zoveel mogelijk te voorkómen. Er is een draaiboek dat bij de eerste uitbraak direct in werking wordt gesteld door de NVWA om de uitbraak zo snel en efficiënt mogelijk te bestrijden. Bij een verdenking worden door de NVWA zo snel mogelijk monsters genomen van zieke dieren op de betreffende locatie.
Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) draagt bij aan de bestrijding van AVP door deze monsters snel te testen op aanwezigheid van het virus. Ook test WBVR monsters van varkens en wilde zwijnen voor monitoring, early warning, en voor exportdiagnostiek. Wij coördineren de monitoring van wilde zwijnen voor AVP, evenals voor klassieke varkenspest en de ziekte van Aujeszky. Daarnaast doen we onderzoek voor onderhoud en uitbreiding van de expertise, en adviseert WBVR onder andere de overheid en andere partijen over AVP.
