Sinds jaar en dag zijn er in Nederland een grote diversiteit aan boerderijdieren te vinden. Het is ons levend erfgoed. Stichting Zeldzame Huisdierrassen (SZH) heeft het afgelopen anderhalf jaar intensief praktijkonderzoek gedaan naar het ondernemen met zeldzame veerassen. Er is onderzocht of het rendabel is om zeldzame landbouwdieren te houden. Uit het onderzoek blijken er 7 lessen om succesvol te ondernemen met zeldzame veerassen.
Les 1: Doe het anders
De zeldzame rassen passen het beste bij ondernemers die nieuwe wegen inslaan. Welk label we ook plakken op de boeren met zeldzame veerassen als het Lakenvelder rund, de Bonte geit of het Nederlands landvarken, ze doen het nét even anders dan de rest. Als eigenzinnige ‘omdenkers’ hanteren ze hun eigen koers en vinden ze het geen probleem om af te wijken van de standaard. Het houden van een zeldzaam veeras is niet makkelijk. ‘Maar te midden van de moeilijkheid ligt de mogelijkheid’, zoals Albert Einstein het eens verwoordde.
Les 2: Versterk verschillende functies
De meeste succesvolle bedrijven met zeldzame rassen hebben een multifunctioneel landbouwbedrijf. Ze combineren het houden van vee met het leveren van diensten aan de samenleving zoals zorglandbouw, boerderijeducatie, directie verkoop (aan huis), agrarische kinderopvang, agrarisch natuurbeheer of agrotoerisme. De reden voor ondernemers om de zeldzame rassen te verbinden met andere publieksgerichte activiteiten is vanwege de unieke eigenschappen van de dieren: De dieren hebben een herkenbaar uiterlijk, ze passen in het landschap, er is een bijzonder verhaal rond te vertellen en het zijn rustige en makkelijke dieren om mee te werken.
Les 3: Benut dubbel doel
Zeldzame veerassen leveren melk (of eieren, of wol) én vlees op. Veehouders van zeldzame veerassen sturen niet op productiviteit per dier. De vee-opbrengsten (van melk en vee/vlees) minus de voerkosten (per kg melk) van zeldzame rundveerassen ligt 1520% hoger dan opbrengsten van gemiddelde melkveebedrijven. Dit komt vooral door de hogere opbrengsten uit omzet en aanwas van vlees en de buitengewoon lage voerkosten. De melkproductie van de zeldzame rundveerassen mag dan een stuk lager liggen dan op gemiddelde bedrijven, het gemiddelde rendement van bedrijven met oer-Hollands melkvee pakt goed uit.
Les 4: Groei geleidelijk
De zeldzame rassen bieden ook startende boeren een kans. Ze lenen zich goed voor een geleidelijke start. Zeker voor nieuwe toetreders, die niet uit een boerenfamilie komen of die hun reguliere baan met het boeren willen combineren, is dit interessant. De zeldzame rassen zijn namelijk makkelijk in onderhoud: het werpen van jongen verloopt over het algemeen soepel, ze zijn robuust qua bouw en kunnen goed omgaan met extremere weersomstandigheden. Een ander voordeel van deze sobere dieren is dat ze goed op natuurgronden of relatief arme gronden gehouden kunnen worden. Ook zijn de zeldzame veerassen over het algemeen geschikt om jaarrond buiten te houden.
Les 5: Onderneem met de natuur
‘Natuurvlees met een verhaal’, ‘Blaarkop in natuur als verdienmodel’, ‘MRIJ-koeien kunnen het hele jaar door naar buiten’, ‘Meer oude rassen op de boerderij zorgt voor meer biodiversiteit’. Het zijn zomaar enkele koppen van artikelen die de afgelopen jaren in agrarische vakbladen verschenen. Lokale veerassen doen het goed op natuurgronden. Ze kunnen goed extremere weersomstandigheden en schralere leefomstandigheden verdragen. Daarbij verlevendigen ze het landschap en zijn een fraai gezicht voor de omgeving. Ondernemen met natuur biedt meer voordelen dan het vergroten van biodiversiteit alleen, zoals de bedrijven met lokale veerassen laten zien.
Les 6: Experimenteer
Opvallend aan ondernemers met zeldzame veerassen is hun vermogen om te experimenteren met nieuwe producten of diensten en snel te schakelen naar waar de markt om vraagt. Juist doordat ze in hun bedrijfsstrategie vaak focussen op een intieme klantrelatie, staan ze dichtbij de eindgebruikers van hun producten en kunnen ze snel omschakelen na aanleiding van klantfeedback of nieuwe behoeften vanuit de markt.
Les 7: Benut kansen
Nu de samenleving grenzen aan de landbouw stelt, ontstaan er onvermoede kansen voor de zeldzame huisdierrassen. Zo is er behoefte aan de productie van voedsel in relatie met natuur- en landschapsbeheer; behoud – of liever nog ontwikkeling – van biodiversiteit; het beperken van CO2-uitstoot en de inzet van rassen die passen op nattere (veen)gronden, om maar enkele kansen te noemen. Veel bedrijven zullen op termijn extensiever worden.
Wat vertellen deze 7 lessen ons?
De oorspronkelijke Nederlandse veerassen zijn dubbeldoeldieren. Ze zijn zo gefokt dat bedrijven op meerdere manieren met ze kunnen ondernemen. Dat geeft ze een sociaaleconomische waarde in met name duurzame, multifunctionele landbouw.
De laatste jaren groeit de vraag naar lokale producten en duurzaam geproduceerd voedsel. Door de unieke eigenschappen en bijzondere verhalen, zijn er veel kansen voor het duurzaam produceren van voedsel met zeldzame veerassen. Oude rassen zijn volledig ingesteld op het Nederlandse landschap, wat ze een ecologische waarde geeft.
Onze oorspronkelijke dierenrassen hebben een lange geschiedenis. Ze zijn daarom een bron van informatie over hoe mensen en dieren genetisch in elkaar steken. Zeldzame rassen zijn rijk aan uniek onderzoeksmateriaal, wat ze een grote wetenschappelijke waarde geeft.
Het risico van doorfokken is dat de genenpoel erg homogeen wordt. Oorspronkelijke Nederlandse rassen hebben nog een grote variatie aan eigenschappen. Hun genen zijn dus van belang in de zoektocht naar vee dat bestand is tegen bijvoorbeeld klimaatverandering of nieuwe ziekten.
In Nederland kopen we ons voedsel in allerlei landen. Dat op zich is geen probleem. Toch is het strategisch gezien verstandig om niet helemaal afhankelijk te zijn van de welwillendheid of protocollen van andere landen in je voedselvoorziening.
